Sri Dakshinamurty Stotra Sanskrit - Gujarati - Hindi - English Translation

श्रीदक्षिणामूर्ति स्तोत्रम्

Śrī Dakshiṇāmūrti stotra is composed by Śrī Ādi Śankarāchārya jī. Śrī Sureśvarāchārya jī has written a scholarly commentary, Mānsollāsa. Gujarati translation is done by Swami Tadrupanand ji. Hindi and English Translations are adaptoed from Gujarati translation by Swami Tadrupanand ji, Sri Alladi Mahadeva Shastry and online resources Green Message and Vedic Scriptures Inc


While Hindi Translation is almost similar to Gujarati Translation, English Translation is mostly adapted from Green Message with little inputs from Indian Scriptures Inc and Sri Alladi Mahadeva Shastry. Sri Alladi Mahadeva Shastry was used as a reference and for checking validity or correctlness of other translation in case of conflicting translations in Swami Tadrupanand ji’s and that present online.


Since Swami Tadrupanand ji’s translation has only five dhyāna sloka-s, we have translated only first five and not seven as mentioned by Green Message.


Generally, only one translation is presented. At times, translation of Sri Dakshinamurty stotra is difficult to understand due to long sentences. Authors well-versed in tradition translate this hymn keeping in mind Manasollasa of Shri Sureshwaracharya which is of polemical nature. Long commentaries by present day scholars and Swamis is written keeping in line with Manasollasa. At times, to incorporate the essence of both original hymn and Manasollasa, all three translations are presented to aid in understanding. Wherever necessary, words in brackets or square brackets are inserted. In some sloka-s additional notes are written for better clarity.

श्रीदक्षिणामूर्ति स्तोत्रम्

ध्यानम्

मौनव्याख्या प्रकटित परब्रह्मतत्त्वं युवानं
वर्षिष्ठांते वसद् ऋषिगणैः आवृतं ब्रह्मनिष्ठैः ।
आचार्येन्द्रं करकलित चिन्मुद्रमानंदमूर्तिं
स्वात्मारामं मुदितवदनं दक्षिणामूर्तिमीडे ॥१॥


જેઓ મૌન વ્યાખ્યાન દ્વારા પરબ્રહ્મતત્ત્વનું પ્રતિપાદન કરે છે, (નિત્ય) યુવાન છે, વાયોવૃદ્ધ અંતેવાસી (તથા) બ્રહ્મનિષ્ઠ ઋષિઓના સમૂહથી વીંટળાયેલા રહે છે, હાથમાં ચિન્મુદ્રાને ધારણ કરે છે, આનંદસ્વરુપ, સ્વાત્મારામ, પ્રસન્નવદન છે એવા આચાર્યોમાં ઈન્દ્રસ્વરૂપ શ્રીદક્ષિનામૂર્તિને હું ભજું છું - ૧


जो मौन वाख्यान द्वारा परब्रह्मतत्वका प्रतिपादन करते है, (नित्य) युवान है, जेष्ठ (बुधे) तथा ब्रह्मनिष्ठ ॠषियोके समूहके बिचमे है, हाथमे चिन्मुद्राको धारण किये हुए है, आनंदस्वरुप, स्वात्माराम, प्रसन्नवदन है एसे आचार्योमे ईन्द्रस्वरुप श्रीदक्षिणामूर्तिको मैं भजतां हुं - १


(Salutations to Śrī Dakshiṇāmūrti) Whose Exposition through Profound Silence is Awakening the Knowledge of the Supreme Brahman in the Hearts of His Disciples; Who is Himself Youthful but is Sitting Surrounded by Old and Great Sages who are Devoted to Brahman, the Hands of the Supreme Spiritual Teacher is Forming the Cin-Mudra (gesture of the Knowledge of Brahman) and Whose Appearance is peaceful and Blissful, Who is Rejoicing in His Own Self which is reflected on His Blissful Face; Salutations to Śrī Dakshiṇāmūrti - 1


वटविटपिसमीपेभूमिभागे निषण्णं
सकलमुनिजनानां ज्ञानदातारमारात् ।
त्रिभुवनगुरुमीशं दक्षिणामूर्तिदेवं
जननमरणदुःखच्छेद दक्षं नमामि ॥२॥


વડના વૃક્ષની નીચે ભૂમિ પર વિરાજમાન, સર્વ મુનિજનોને સત્વર જ્ઞાન પ્રદાન કરનાર, ત્રિભુવનના ગુરુ, ઈશ્વર, જન્મ-મરણરૂપ દુઃખનો છેદ કરવામાં કુશળ એવા ભગવાન શ્રી દક્ષિણામૂર્તિને હું નમસ્કાર કરું છું - ૨


बर्गतके वृक्ष के नीचे भूमि पर विराजमान, सर्व मुनिजनोको सत्वर (तेजीसे) ज्ञान प्रदान करनेवाले, त्रिभुवनके गुरु, ईश्वर, जन्म-मरणरूप दुःखकां छेदन करनेमे कुशल ऐसे भगवान श्री दक्षिणामूर्तिको मैं नमन करतां हुं - २


Sitting on the ground near the Banyan Tree, the one who bestowed knowledge to the Munis (Sages), who were (sitting) near, to the Guru of the Three Worlds, the Lord Himself, the one who is expert in severing the sorrows resulting from the cycles of Births and Deaths; I bow to that Bhagavāna Dakshinamurthy - 2


चित्रं वटतरोर्मूले वृद्धाः शिष्या गुरुर्युवा ।
गुरोस्तु मौनं व्याख्यानं शिष्यास्तुच्छिन्नसंशयाः ॥३॥


(અહો !) આશ્ચર્ય (છે કે) વટવૃક્ષની નીચે વૃદ્ધ શિષ્યો અને યુવાન ગુરુદેવ (ઉપસ્થિત) છે. ગુરુદેવનું વ્યાખ્યાન મૌનરૂપ છે (તેમ છતાં) શિષ્યોના સર્વ સંદેહો નષ્ટ થઈ ગયા છે - ૩


आश्चर्य (है की) बर्गतके वृक्ष के नीचे वृद्ध शिष्यो और युवान गुरुदेव (उपस्थित) है। गुरुदेवकां व्याख्यान मौनरूप है (फीर भी) शिष्योकें सर्व संदेह नष्ट हो गए है - ३

It is indeed a strange picture to behold; At the base of a Banyan Tree are seated old Disciples (i.e. aged Disciples) in front of an Young Guru; The Guru is Silent, and Silence is His exposition (of the Highest Knowledge); and that (Silence) is severing the doubts (automatically) from the minds of the Disciples - 3


निधये सर्वविद्यानां भिषजे भवरोगिणाम् ।
गुरवे सर्वलोकानां दक्षिणामूर्तये नमः ॥४॥

સર્વ વિદ્યાના સાગર, ભવરોગીઓના વૈદ્ય (તેમ જ) સર્વ લોકોના ગુરુ (એવા) શ્રી દક્ષિનામૂર્તિને નમસ્કાર – ૪


सर्व विद्याके सागर, भवरोगीयोके वैद्य (और) सर्व लोकके गुरु (ऐसे) श्री दक्षिणामूर्तिको नमस्कार – ४


The one who is a receptacle to all Knowledge, Who is a Medicine to all the diseases of Worldly bondage, Who is a Guru to all the Worlds; Salutations to Śrī Dakshiṇāmūrti - 4


ॐ नमः प्रणवार्थाय शुद्धज्ञानैकमूर्तये ।
निर्मलाय प्रशान्ताय दक्षिणामूर्तये नमः ॥५॥


ઓમ્ , પ્રણવથી જેઓ લક્ષિત થાય છે, શુદ્ધ જ્ઞાનસ્વરૂપ મૂર્તિરૂપ છે, નિર્મળ (તથા) પ્રશાંત છે તેવા શ્રીદક્ષિણામૂર્તિને નમસ્કાર – ૫


ओम् , प्रणवसे जो लक्षित होते है, शुद्ध ज्ञानस्वरुप मूर्तिरूप है, निर्मल (और) प्रशांत है ऐसे श्रीदक्षिणामूर्तिको नमस्कार – ५


Salutations to the embodiment of Pranava (Om), Salutations to the personification of the Pure, Non-Dual Knowledge, Salutations to the Pure and Stainless, and Salutations to the calm and auspiscious; Salutations to Śrī Dakshiṇāmūrti - 5


स्तोत्रम्


विश्वं दर्पणदृश्यमाननगरीतुल्यं निजान्तर्गतं
पश्यन्नात्मनि मायया बहिरिवोद्भूतं यथा निद्रया ।
यः साक्षात्कुरुते प्रबोधसमये स्वात्मानमेवाद्वयं
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥१॥


દર્પણમાં દૃશ્ય થતી પ્રતિબિંબિત નગરી સરખું તથા નિદ્રા સમયે મનમાં સ્થિત સ્વપ્ન સૃષ્ટિ, સ્વપ્નકાળે બહાર પ્રક્ષેપિત દેખાય છે તેવી રીતે આ વિશ્વ આત્મામાં આરોપ રૂપે સ્થિત હોવા છતાં માયા વડે, બહાર ઉદ્ભવેલું હોય તેમ અજ્ઞાન સમયે જણાય છે. પરંતુ જ્ઞાન સમયે જે જ્ઞાનીને આત્મામાં અરોપિત દ્વૈત સૃષ્ટિનો બાધ જણાય છે અને પોતાના આત્માનો જ, તે સર્વમાં સાક્ષાત્કાર કરે છે તેવા અરૂપ છતાં સર્વરૂપ સર્વાધિષ્ઠાન પરમાત્મા જ દક્ષિણામૂર્તિ સ્વરૂપ છે, ગુરુમૂર્તિ સમાન છે, તેમને આ નમસ્કાર હો - ૧


यह विश्व दर्पण में दिखाई देने वाली नगरी के समान है (अर्थात् अवास्तविक है), स्वयं के भीतर है, मायावश आत्मा ही बाहर प्रकट हुआ सा दिखता है जैसे नींद में अपने अन्दर देखा गया स्वप्न बाहर उत्पन्न हुआ सा दिखाई देता है। परन्तु ज्ञान स्थितिमें ज्ञानीको जो आत्मामें आरोपित द्वैत सृष्टिका बाध होता है, और स्वयम् के आत्मा का ही सर्वमे साक्षात्कार करता है ऐसे अरुप होने के बादमे भी सर्वरुप सर्वाधिष्ठान परमात्मा ही दक्षिणामूर्ति स्वरुप है, गुरुमूर्ति समान है, उनको नमस्कार – १


This world is unreal like the image of a city in the mirror, it exists inside (mirror, paramātmā). Due to the power of Māyā, under ignorance, it looks as if it is manifested outside; like in dream we see things outside ourselves (whereas it is projected inside mind). During Jñāna sthiti (ātmasthiti) there is negation of dvaita, hence, a Jñānī does not experience this world, which is projected on ātmā. Salutations to Sri Dakshiṇāmūrti in the form of preceptor (gurumūrti), who, at the time of self realization, makes one aware that Ātmā is without second - 1


बीजस्याऽन्तरिवाङ्कुरो जगदिदं प्राङ्गनिर्विकल्पं पुनः
मायाकल्पितदेशकालकलना वैचित्र्यचित्रीकृतम् ।
मायावीव विजृम्भयत्यपि महायोगीव यः स्वेच्छया
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥२॥


બીજની અંદર જેમ અંકુર બીજથી અભેદ હોય તેમ આ જગત ઉત્પત્તિ પૂર્વે તેના બીજરૂપી આત્માધિષ્ઠાનથી નિર્વિકલ્પ અર્થાત્ ભેદરહિત-અભેદ-એક હતું. તત્પશ્ચાત્ માયા દ્વારા કલ્પાયેલ દેશ-કાળ આદિ વિભિન્નતાથી વિચિત્ર રીતે ચિત્રીત થયું. અર્થાત્ અનેકતાથી વિશેષતાવાળું આરોપિત જણાયું. આથી અનેક ભેદની પહેલાં જે 'નિર્વિશેષ' જગત હતું તે માયા દ્વારા વિશેષતાવાળું - અર્થાત્ 'સવિશેષ' ભેદમય થયું. એવુ આ જગત જે માયાપતિ = પરમેશ્વર અર્થાત્ માયાવીની જેમ અથવા મહાયોગીની જેમ સ્વયંની ઈચ્છાથી જ, માયાના બળે જ પ્રગટાવે છે, એવા શ્રી ગુરુમૂર્તિ શ્રી દક્ષિનામૂર્તિને આ નમસ્કાર છે - ૨


बीज के अन्दर जैसे अंकुर बीज से अभेद होता है वैसे ही यह जगत उत्पत्ति से पहले उसके बीजरुपी आत्माधिष्ठानसे निर्विकल्प अर्थात भेदरहित-अभेद-अर्थात एक ही था। तत्पश्चात् माया द्वारा कल्पित देश-काल आदि विभिन्नताओसे विचित्र रीतसे (जिसका स्पष्ट ज्ञान न हो सके उस तरिकेसे) चित्रीत हुआ। अर्थात, अनेकतासे विशेषतावाला आरोपित जानने मे आया। इसके कारण, अनेक भेद उत्पन्न होने से पहले जो 'निर्विशेष' जगत था वह माया द्वारा विशेषतावाला अर्थात 'सविशेष'-भेदमयी हुआ - २


Like a sprout present inside a seed is undifferentiated from seed; this world, before it is manifested is not different from it’s substratum i.e. ātman. Later on it gets manifested due to Māyā which also creates space, time, etc various forms. Meaning that which was non-different (nirviśeṣa) than Ātman is now seen as having many attributes and qualities (saviśeṣa) and is of dual nature. Salutations to Sri Dakshiṇāmūrti in the form of guru who like a magician (māyāvī, māyāpati, parameśvara), happens to one Who is Like a Mahayogi out of His Own Free Will (i.e. a Mahayogi can enter the state of Samadhi out of his own free will and witness the unfolding of the world when He comes out of Samadhi) through his yogic powers, transforms it by his own will - 2


यस्यैव स्फुरणं सदात्मकमसत्कल्पार्थकं भासते
साक्षात्तत्त्वमसीति वेदवचसा यो बोधयत्याश्रितान् ।
यत्साक्षात्करणाद्भवेन्न पुनरावृत्तिर्भवाम्भोनिधौ
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥३॥


જેમની સ્વયંસત્સ્વરૂપ ચેતના જ માત્ર તમામ કલ્પાયેલા અસત પદાર્થ રૂપે ભાસે છે તેવા ચૈતન્યસ્વરૂપ શ્રી દક્ષિણામૂર્તિ કે જેઓ 'તે-તું-છે' આ પ્રમાણે વેદમાં વર્ણવાયેલા મહાવાક્યો દ્વારા, શરણાગતિ સ્વીકારેલા જિજ્ઞાસુ શિષ્યોને પરમતત્વનો સાક્ષાત્ અર્થાત્ હસ્તામલકવત સ્પષ્ટપણે ઉપદેશ આપે છે તેવા શ્રી ગુરુમૂર્તિને કે જેમનો આત્મસ્વરૂપે સાક્ષાત્કાર કરવાથી જન્મ-મૃત્યુ રૂપ સંસારસમુદ્રમાં પુનરાગમન થતું નથી તેમને આ નમસ્કાર હો - ૩


जिनकी स्वयंसत्यस्वरूप चेतना ही तमाम कल्पित असत पदार्थ रुपमे भासति है, ऐसे चैतन्यस्वरूप श्री दक्षिणामूर्ति जो 'तत्वमसि' जैसे वेदो के महावाक्यो के माध्यमसे, शरणागति का स्विकार किया हुए जिज्ञासु शिष्योको परमतत्वका साक्षात् अर्थात् हस्तामलकवत स्पष्टरुपसे उपदेश देते है, ऐसे गुरुमूर्ति श्री दक्षिणामूर्ति जीनका आत्मस्वरूपमे साक्षात्कार करनेसे जन्म-मृत्यु रूपी संसारसमुद्रमें पुनरागमन होता नही है, उनको नमस्कार – ३


Just by whose satya-svarūpa-sphurṇā i.e. ātma-chetanā, (eternal awareness of Ātman), all the imagined unreal forms get their meaning and appear over mind, This Knowledge of the Ātman Spoken of in the Vedas as "Tat-Tvam-Asi" is clearly and effortlessly Imparted by Our Inner Guru as a Direct Experience when we Surrender Whole-Heartedly to Him, By Direct Experience of this Knowledge, the Delusion of being tossed within an unending Ocean of Worldly Existence will Not Appear Again (i.e. one is freed from the unending cycle of birth and death), Salutations to Him, the Personification of Our Inner Guru Who Awakens This Knowledge through His Profound Silence; Salutations to Sri Gurumurty Śrī Dakshiṇāmūrti - 3


नानाच्छिद्रघटोदरस्थितमहादीपप्रभा भास्वरं
ज्ञानं यस्य तु चक्षुरादिकरणद्वारा वहिः स्पन्दते ।
जानामीति तमेव भान्तमनुभात्येतत्समस्तं जगत्
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥४॥


અનેક ચિદ્રવાળું ઉદર ધરાવતા ઘડાની અંદર રહેલા મોટા દીપકની કાંતિ જેવો ઉજ્જવળ પ્રકાશ જેવી રીતે ઘડાની દીવાલમાં રહેલા છીદ્રો દ્વારા બહાર પ્રસરે છે તેવી રીતે શરીરસ્થિત સ્વાત્મચૈતન્યરૂપી જેમનો પ્રકાશ આંખ, કાન વગેરે જેવી તમામ જ્ઞનેન્દ્રિયરૂપી છિદ્રો દ્વારા બહાર ફેલાય છે અને પદાર્થોને પ્રકાશિત કરે છે, ત્યારે 'હું 'આ' જાણુ છું' તેવું જ્ઞાન થાય છે. આ પ્રમાણે સર્વપ્રથમ અસ્તિત્વ સ્વરૂપે ચિદાત્માના પ્રકાશ્યા બાદ જ તે ચૈતન્યને અનુસરીને જ આ સમગ્ર જગત દૃષ્ટિગોચર થાય છે. તેવા જ્ઞાનસ્વરૂપ શ્રીગુરુમૂર્તિ શ્રીદક્ષિણામૂર્તિને આ નમસ્કાર હો - ૪


अनेक छिद्रों वाले घडे में रखा हुआ बडे दीपक का प्रकाश जैसे घडे के छिद्रो मे से बाहर आता है, वैसे ही, शरीरमे स्थित स्वात्मचैतन्यका प्रकाश आख, कान, इत्यादि ज्ञानेनद्रिय रूपी छिद्रो द्वारा बाहर फेलता है और पदार्थोको प्रकाशित करता है। तब 'में यह जानता हूँ' ऐसा ज्ञान होता हैं। इस प्रकार सर्वप्रथम अस्थित्व स्वरुप चिदात्माके प्रकाशने के बादमे ही [चैतन्य के कारण] यह समग्र जगत दृष्टिगोचर होता है। एसे ज्ञानस्वरूप (चिदात्मा) श्री गुरुमूर्ति श्री दक्षिणामूर्ति को मैं नमन करता हु - ४


As the Light of a big Lamp Situated Inside a pot (ghaṭa) having many Holes, Shine Outwards through holes, similarly, the light of Ātman inside body, shines (spreads) Outwards through our Eyes and Other jñānendriya-s (Sense Organs), and gives knowledge of existence of external objects, then the knowledge ‘I know this (object)’ is obtained. Similarly, one realises that, as the first existence chidātmā or Ātman shines, which enables one to see and experience external world or object. Salutations to Personification of Our Inner Guru (shrī gurumūrti) Who Awakens This Knowledge through His Profound Silence; Salutations to Sri Dakshimurthy - 4


देहं प्राणमपीन्द्रियाण्यपि चलां बुद्धिं च शून्यं विदुः
स्त्रीबालान्धजडोपमास्त्वहमिति भ्रान्ता भृशं वादिनः ।
मायाशक्तिविलासकल्पितमहाव्यामोहसंहारिणे
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥५॥


વિભિન્ન મતો ધરાવતા વાદીઓ સ્વયંને 'હું દેહ છું', અથવા 'હું પ્રાણ છું' અથવા 'હું ઇન્દ્રિય છું' કે પછી 'હું આ ચંચળ મન છું' તથા 'હું બુદ્ધિ છું' એવું માને છે, તો કેટલાક શૂન્યને આત્મા સમજે છે. અતિશય ભ્રાન્તિમાં પડેલા આ ભિન્ન મતવાદીઓ, સ્ત્રી, બાળક, અંધ તથા જડ અર્થાત્ ભૂલા ભટકેલા અબુધ અવિવેકીની ઉપમા આપવા યોગ્ય છે. આ પ્રચલિત મતો માયાશક્તિના વિલાસ દ્વારા કલ્પાયેલા છે. આ મહાન મોહનો અજ્ઞાનસહિત સંપૂર્ણપણે સંહાર કરનારા શ્રીગુરુમૂર્તિ સ્વરૂપ શ્રીદક્ષિણામૂર્તિને આ નમસ્કાર હો - ૫


विभिन्न मत की धारणा करनेवाले स्वयंको 'मैं देह हुं', ‘मैं प्राण हुं', मैं ईन्द्रिय हुं' या फीर 'मैं चंचल मन हुं' और 'मैं बुद्धि हुं' ऐसा मानते हैं, तो दुसरे शून्यको आत्मा मानते हैं। ऐसी भ्रान्तिमें पडे हुए भिन्न-भिन्न मतवादीओ, स्त्री, बालक, अंध तथा जड अर्थात भूले भटके लोग अबुध अविवेकी की उपमा देने योग्य हैं। यह सब प्रचलित मत मायाशक्तिके विलास द्वारा कल्पित हैं *। यह महान मोहको अज्ञानसहीत संपूर्ण संहार करनेवाले श्री गुरुमूर्ति श्री दक्षिणामूर्तिको नमस्कार – ५


*वास्तवमें यह सारे मत-मतान्तर नही हैं। यह सब मत मोह के कारण उत्पन्न होते हैं। मोह अज्ञानवश मायाके प्रभावमें अनात्माके साथ तादात्म्य के कारण होता हैं


(Salutations to Śrī Dakshiṇāmūrti Who Awakens the Glory of the Atman within us through His Profound Silence)
Those who believe in various mata-s (philosophies) like I am śarira (Body) or Prana (Vital Force) or indriya (Sense Organs) or the chanchala mana (unstable mind) or buddhi (intellect); or some believe themselves (Ātman, I) to be śūṇya (Void, Total Non-Existence); such ignorant people, ladies, children, blind, and dull-headed are deluded and are considered as abudha (one who has dull intellect) and aviveki (Unwise who do not use power of discrimination). These popular mata-s (philosophies) are created due to the effect of illusive power of māyā, The one who completely destroys this delusion created by the play of māyā, Salutations to Him, the Personification of Our Inner Guru Who Awakens This Knowledge through His Profound Silence; Salutation to Śrī Dakshiṇāmūrti - 5


राहुग्रस्तदिवाकरेन्दुसदृशो मायासमाच्छादनात्
सन्मात्रः करणोपसंहरणतो योऽभूत्सुषुप्तः पुमान् ।
प्रागस्वाप्समिति प्रबोधसमये यः प्रत्यभिज्ञायते
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥६॥


ઈન્દ્રિયોને વિષયોના જગતમાંથી પાછી ખેંચી લેવાથી જે પુરુષ (શરીરધારી આત્મા) સુષુપ્તિ અવસ્થાને પ્રાપ્ત થતાં માયા દ્વારા આવૃત અર્થાત્ ઢંકાયેલો હોવાને લીધેએ, જેવી રીતે ગ્રહણ સમયે રાહુ દ્વારા ગ્રસિત સૂર્ય અને ચન્દ્ર માત્ર અસ્તિત્વ સ્વરૂપે જ જણાય છે પરંતુ સ્પષ્ટ જોઈ શકાતા નથી. તેવી રીતે સુષુપ્તિ અવસ્થામાં આત્મતત્વનું સ્પષ્ટ જ્ઞાન થતું નથી. પરંતુ જાગ્રદાવસ્થાને પ્રાપ્ત થતાં જ 'આ પૂર્વે હું સૂતો હતો' આ પ્રમાણેની પૂર્વાનુભવની સ્મૃરૂપે સ્વયંના અસ્તિત્વનું સ્પષ્ટ જ્ઞાન થાય છે. આમ અસ્તિત્વ સ્વરૂપે પ્રત્યેક મનુષ્યને જે અનુભવાય છે તેમને-તેવા આત્માથી અભિન્ન-શ્રીગુરુમૂર્તિ સ્વરુપ શ્રીદક્ષિણામૂર્તિને આ નમસ્કાર હો - ૬


ईन्द्रियोको (अपने) विभिन्न विषयोके जगतमे से वापस खिचके जो पुरुष (शरीरधारी आत्मा) सुषुप्ति अवस्थाको प्राप्त हेकर माया द्वारा आवृत अर्थात् ढका होनेके कारण, जैसे ग्रहण के समय राहु द्वारा ग्रसित सूर्य और चन्द्र स्पष्ट नही दिखाई देते, मात्र उनका अस्पष्ट अस्तित्व ही जानने में आता है (क्योकी ग्रहणमे उनका केवल अंश ही दिखाई देता है)। ईसी प्रकार सुषुप्ति अवस्थामे आत्माका स्पष्ट ज्ञान नहीं होता। परंतु (निद्रा से जागने के बाद) जाग्रत अवस्था प्रापत होते ही 'पूर्व में मैं ही सोया हुआ था' - ईस प्रकारसे पूर्वानुभवकी स्मृति के फलस्वरुप स्वयं के अस्तित्वका स्पष्ट ज्ञान होता हैं। इस प्रकार प्रत्येक मनुष्य को स्वयंके भूतकालमें होनेका अनुभव स्वयं के 'अस्तित्व स्वरुप' होता है *। एसे अस्तित्व स्वरुप, आत्मस्वरूप, आत्मासे अभिन्न, श्री गुरुमूर्ति श्री दक्षिणामूर्ति को मैं नमन करता हु - ६

*यह स्वयंके अस्तित्व का अनुभव – 'मै', ‘अहम्' अर्थात 'आत्मा' का ही है।


Just like the Sun and the Moon are Eclipsed by Rahu yet they exist but cannot be clearly seen, in deep sleep, one (whose consciousness is attached in physical body) withdraws senses from world of sense objects (both internal and extenal objects), due to consciousness being veiled by māyā does not realise one’s true Self; But upon waking from deep sleep one realises ‘earlier I was sleeping’ - in this way, by remembering the past state, ‘I was sleeping’, one realises one’s existence during deep sleep. In this way, each one of us realises own Self as ‘existence’ (during all 3 states), Salutations to Him, who is non-different from our own self (existence), the Personification of Our Inner Guru Who Awakens This Knowledge through His Profound Silence; Salutation to Śrī Dakshiṇāmūrti - 6


बाल्यादिष्वपि जाग्रदादिषु तथा सर्वास्ववस्थास्वपि
व्यावृत्तास्वनुवर्तमानमहमित्यन्तः स्फुरन्तं सदा ।
स्वात्मानं प्रकटीकरोति भजतां यो मुद्रयाभद्रया
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥७॥


બાળપણ, કૌમાર, યુવા વગેરે જેવી તમામ અવસ્થાઓમાં તથા જાગ્રત, સ્વપ્ન, અને સુષુપ્તિ વગેરે સર્વ (એક પછી એક) બદલાતી અવસ્થાઓમાં પણ અનુવર્ત અર્થાત્ અનુસ્યૂત (સતત) થઈને રહેલ તેમજ 'હું' 'હું' આ પ્રમાણે અંતઃકરણમાં હંમેશા સ્ફુર્ણા પામતા પોતાના ચૈતન્ય આત્માને જેઓ મંગળકારી મુદ્રા વડે પ્રગટવે છે એટલે કે પ્રત્યગાત્મા જે જીવાત્માનો બ્રહ્મ સ્વરૂપે જ સાક્ષાત્કાર કરાવી એકત્વનું દર્શન કરાવે છે. તેવા શ્રીગુરુમૂર્તિ સ્વરૂપ શ્રીદક્ષિણામૂર્તિ ભગવાનને (મહાદેવને) આ નમસ્કાર હો - ૭


बचपन, कौमार, यौवन वगैरे जैसी तमाम अवस्थाओमें तथा जाग्रत, स्वप्न और सुषिप्ति वगेरे सर्व (एक के बाद एक) बदलती अवस्थाओमें भी अनुर्वत अर्थात सदा (बाधा रहित) (जो) रहता है तथा "मैं" "मैं" ('अहम् - अहम्') इस प्रकारसे अंतःकरणमें हमेशा स्फुर्णा पाते स्वयंके चैतन्य आत्माको समर्पित, शरणमे आये हुए शिष्यो को, जो मंगलकारी (चिन) मुद्राद्वारा* प्रसन्नतापूर्वक प्रगट करते हैं अर्थात जो (महात्मा), जीवात्माको ब्रह्म स्वरुपका साक्षात्कार कराते है और एकत्व का दर्शन कराते है, एसे श्री गुरुमूर्ति श्री दक्षिणामूर्ति भगवान (महादेवको) में नमन करता हु - ७

*चिन मुद्रा जीव और ब्रह्म का प्रतिक हैं । अंगुठा ब्रह्म का प्रतिक है, पहली उंगली जीव का। जब दोनो मील जाती है तो जीव ब्रह्म के औक्य का प्रतिक होता है। बाकी तीन बाहर की और निर्देशित उंगलीया लोभ, मोह और क्रोध अथवा सत्व, रजस और तमस अथवा मल, विक्षेप और आवरण, इयादि त्रिपुटि के त्याग का प्रतिक है ।

(आत्मा (चेतना) सर्व अवस्थाओ को कभी नही छुति है फिरभी आत्मा सर्व अवस्थाओमे स्वयं प्रकाशित होती रहती है। )


During Boyhood and Other stages of Life (Youth, Old age etc), during Waking and Other states (Dreaming, Deep Sleep, Turiya etc) and Similarly in All Conditions the Atman Always Shines as the "I" “I” Within, Free from All Conditions but at the same time Present in All Conditions, The Inner Guru Awakens this Knowledge of One's Own Atman to those who Surrender to Him; this Knowledge which is represented by the Auspicious Cin-Mudra, Salutations to Him, the Personification of Our Inner Guru Who Awakens This Knowledge through His Profound Silence; Salutation to Śrī Dakshiṇāmūrti - 7


विश्वं पश्यति कार्यकारणतया स्वस्वामिसम्बन्धतः
शिष्याचार्यतया तथैव पितृपुत्राद्यात्मना भेदतः ।
स्वप्ने जाग्रति वा य एष पुरुषो मायापरिभ्रामितः
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥८॥


જે આ પુરુષ (જીવાત્મા) માયા વડે ચારે બાજુથી ભ્રમિત થયેલો હોવાને લીધે સ્વપ્નમાં તથા જાગ્રત અવસ્થામાં વિભિન્ન પ્રકારના ભેદભાવ કલ્પીને જગતને કાર્ય-કારણના ભેદરૂપે અને વ્યવહારને સેવક અને સ્વામીના સંબંધથી ભેદયુક્ત કે પછી ગુરુ અને શિષ્ય તથા પિતા-પુત્ર વગેરે જેવા નાનાવિધ ભેદભાવનારૂપી સંબંધો ભ્રાંતિના લીધે જુએ છે, તે પુરુષનો માયાજન્ય મોહ નષ્ટ થતાં જે અભેદ આત્મસ્વરૂપ, જણાય છે, तस्मै - તે અભેદ આત્મસ્વરૂપ શ્રીગુરુમૂર્તિ શ્રીદક્ષિણામૂર્તિને આ નમસ્કાર હો - ૮


जो यह पुरुष (जीवात्मा) माया द्वारा चारो दिशाओसे भ्रमित होने के कारण स्वप्नमें तथा जाग्रत अवस्थामें विभिन्न प्रकारके भेदभाव की कल्पना करके जगतके कार्य-कारणके भेदरुप और व्ययहारके सेवक और स्वामीके संबंधसे भेदयुक्त अथवा गुरु और शिष्य तथा पिता-पुत्र वगेरे जैसे नानाविध भेदभावनारुपी संबंध भ्रांति के कारण है, वह पुरुष का मायाजन्य मोह नष्ट होते ही जो अभेद आत्मस्वरूप जाननेमें आता है, वह अभेद आत्मस्वरूप श्रीगुरुमूर्ति श्री दक्षिणामूर्ति को मेरा नमन – ८


Under the influence of māyā, in waking or dream state, puruśa (jīvātmā) sees relationships in the World such as kārya-kāraṇa, as svāmī-saṃpatti (svāmī-sevaka), as the guru-śiṣya, and Also as pitā-pūtra etc; When the moha (delusion) of that puruśa is destroyed, one sees abheda (non-dual) ātman; Salutations to that abheda ātmasvarūpa, the Personification of Our Inner Guru Who Awakens This Knowledge through His Profound Silence; Salutation to Śrī Dakshiṇāmūrti - 8


Under the influence of māyā, in waking or dream state, puruśa (jīvātmā) sees differenciations in the World such as kārya-kāraṇa (Cause and Effect), as svāmī-saṃpatti, svāmī-sevaka (Possessor-Possession) Relations, as the guru-śiṣya (Disciple-Teacher), and Also as pitā-pūtra (Father-Son) Relations etc; when the moha (delusion) of that puruśa is destroyed, one sees (abheda) non-dual ātman; Salutations to that abheda ātmasvarūpa, the Personification of Our Inner Guru Who Awakens This Knowledge through His Profound Silence; Salutation to Śrī Dakshiṇāmūrti – backup- 8


भूरम्भांस्यनलोऽनिलोऽम्बरमहर्नाथो हिमांशु पुमान्
इत्याभाति चराचरात्मकमिदं यस्यैव मूर्त्यष्टकम्
नान्यत् किञ्चन विद्यते विमृशतां यस्मात्परस्माद्विभोः
तस्मै श्रीगुरुमूर्तये नम इदं श्रीदक्षिणामूर्तये ॥९॥


પૃથ્વી, પાણી, વાયુ, અગ્નિ અને આકાશ વગેરે પંચમહાભૂત તથા સૂર્ય, ચંદ્ર અને આત્મા, આ પ્રમાણે જે પરમાત્માની આ આઠ મૂર્તિઓ અખિલ વિશ્વંમા જડ અને ચેતન રૂપે જણાય છે તથા તત્વનો વિચાર કરનાર સૂક્ષ્મદર્શીઓને, તે સર્વવ્યાપી પરમાત્માથી ભિન્ન કંઈપણ જણાતું નથી. અર્થાત્ તેઓ જે સર્વવ્યાપક પરમાત્માનું દર્શન કરે છે તેવા સર્વવ્યાપક પરમાત્મા સ્વરૂપ શ્રીગુરુમૂર્તિ શ્રીદક્ષિણામૂર્તિને આ નમસ્કાર હો - ૯


पृथ्वी, जल, वायु, अग्नि और आकाश इत्यादि पंचमहाभूत तथा सूर्य, चंद्र और आत्मा, यह परमात्माकी आठ मूर्तिओ अखिल विश्वमें जड और चेतन रूपमें जानी जाती है तथा तत्वका विचार करनेवाले सूक्ष्मदर्शीओको, यह सर्वव्यापी परमात्मासे भिन्न कुछ भी जाननेमें नही आता है। अर्थात् जो (तत्वविचारक) सर्वव्यापक परमात्मका दर्शन करते है एसे सर्वव्यापक परमात्मा स्वरूप श्रीगुरुमूर्ति श्री दक्षिणामूर्तिको में नमन करता हु - ९


Earth, Water, Fire, Air, Space, Sun, Moon and Jiva, are Verily His (i.e. Ātman's) aṣṭha mūrti-s shining within the Moving and the Non-Moving forms, Apart from Him (i.e. Ātman) there Cannot Exist anything; The Yogis who Reflect (i.e. Meditate) within Discover Him as the Essence From Which Everything Originates, i.e. Discover Him as Existing Beyond Everything as the Eternal Essence and that nothing is different from Ātman and Salutations to Him, the Personification of Our Inner Guru Who Awakens This Knowledge through His Profound Silence; Salutation to Śrī Dakshiṇāmūrti - 9


सर्वात्मत्वमिति स्फुटीकृतमिदं यस्मादमुष्मिन् स्तवे
तेनास्य श्रवणात्तदर्थमननाद्ध्यानाच्च संकीर्तनात् ।
सर्वात्मत्वमहाविभूतिसहितं स्यादीश्वरत्वं स्वतः
सिद्ध्येत्तत्पुनरष्टधा परिणतं चैश्वर्यमव्याहतम् ॥१०॥


આ સ્તોત્રમાં આ સમગ્ર વિશ્વ આત્મસ્વરૂપ છે એવું સમજાવ્યું છે. તેવા આ સ્તોત્રના શ્રવણથી, તેના લક્ષ્યાર્થના મનનથી, તથા તત્વાર્થના નિદિધ્યાસનથી, ઉપરાંત તેના સંકીર્તનરૂપી નિત્ય અભ્યાસથી, સર્વકાઈ આત્મા છે એવો સર્વાત્મભાવ તથા મહાવિભૂતિ સહિતનું ઈશ્વરત્વ આઠ પ્રકારની ઐશ્વર્યરૂપી સિદ્ધિ સાથે વિઘ્નરહીત સ્વતઃ જ સિદ્ધ થાય છે - ૧૦


यह स्तोत्रमें यह सम्पूर्ण विश्व आत्मस्वरुप है एसा समझाया है । एसे यह (आत्मज्ञान प्रदान करनेवाले) स्तोत्रके श्रवण से, उसके तत्वार्थके निदिध्यासनसे, ध्यान और संकीर्तनरूपी नित्य अभ्यास से, सर्व (समग्र विश्व) आत्मा है एसा सर्वात्मभाव तथा महाविभूति सहित ईश्वरत्व आठ प्रकारकी ऐश्वर्यरूपी सिद्धि के साथ, विघ्नरहीत स्वतः ही सिद्ध होता है - १०


सबके आत्मा आप ही हैं, जिनकी स्तुति से यह ज्ञान हो जाता है, जिनके बारे में सुनने से, उनके अर्थ पर विचार करने से, ध्यान और भजन करने से सबके आत्मारूप आप समस्त विभूतियों सहित ईश्वर स्वयं प्रकट हो जाते हैं और अपने अप्रतिहत (जिसको रोका न जा सके) ऐश्वर्य से जो पुनः आठ रूपों में प्रकट हो जाते हैं, उन श्रीगुरु रूपी, श्री दक्षिणामूर्ति को नमस्कार है - १० – alternate translation


(Salutations to Śrī Dakshiṇāmūrti Who Awakens the Glory of the Atman within us through His Profound Silence)
Since ‘Entire world is Ātmasvarūpa’ Made Clear in this Hymn, Hence by it’s sravaṇa,  manana on its lakshyārtha (Contemplation on inner Meaning), nididhyāsana, and singing it’s stuti i.e. by it’s sankirtana, One becomes Endowed with the sarvātmabhāva (divine knowledge that Ātmā is present in All); Perhaps sarvātmabhāva Itself will Awaken within him; and after that Again, Īśvara-tatva along all his splendour and it’s siddhi-s (aṣṭha mūrthi-s) will manifest unhindered and will be Self Evident - 10 

॥ इति श्री दक्षिणामूर्ति स्तोत्रम् संपूर्णम ॥